การเล่นจาโต (หมากรุก)
ภาค ภาคใต้
จังหวัด ยะลา
จาโตเป็นการเล่นอย่างหนึ่งของชาวไทยมุสลิม ซึ่งพอเทียบได้กับการเล่นหมากรุกไทย หมากรุกฝรั่ง และหมากรุกจีน ไม่ว่าจะเป็นกระดาน จำนวนตาราง ตัวหมาก การวางหมาก การเดิน การกิน และการไล่
กระดาน เป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า มีจำนวน ๖๔ ตาราง ตามกว้าง ๘ ตาราง ตามยาว ๘ ตาราง
ตัวหมาก มีฝ่ายละ ๑๖ คือ
เต มี ๒ ตัวเทียบเท่ากับ เรือ ของหมากรุกไทย
กูดอ มี ๒ ตัวเทียบเท่ากับ ม้า ของหมากรุกไทย
กาเยาะ มี ๒ ตัวเทียบเท่ากับ โคน ของหมากรุกไทย
รายอ มี ๑ ตัวเทียบเท่ากับ ขุน ของหมากรุกไทย
กรี มี ๑ ตัวเทียบเท่ากับ เม็ด ของเม็ดหมากรุกไทย
บีเดาะ มี ๘ ตัวเทียบเท่ากับ เบี้ย ของหมากรุกไทย
การวางหมาก วาง ๒ แถวจากแถวล่างสุด ซ้ายไปขวาดังนั้น เต กูดอ กาเยาะ รายอ กรี กาเยาะ กูดอ เต แถวถัดไปชิดกับแถวแรก (ตั้งเหมือนหมากรุกฝรั่ง ) เป็นที่ตั้งของบีเดาะ ๘ ตัว
การเดิน ต่างตัวต่างเดินไม่เหมือนกันคือ "เต" เดินในทิศทางตรงไปข้างหน้า ถอยหลัง ไปข้างซ้าย ไปข้างขวา จะยาวทีละตาหรือกี่ตาก็ได้ เหมือนหมากรุกไทยทุกอย่าง
"กูดอ" เดินทแยงไป ๑ ตาแล้วตรงขึ้นบน หรือตรงไปทางขวา สำหรับด้านขวาบนเดินทแยง ๑ ตาแล้วตรงขึ้นบน หรือตรงไปทางซ้ายสำหรับด้านซ้ายบน เดินทแยงลงขวาแล้วตรงลงมาล่าง หรือตรงไปทางขวา สำหรับด้านขวาล่าง และเดินทแยงลงล่างแล้วตรงไปทางซ้าย หรือตรงลงล่างสำหรับด้านซ้ายล่าง รวม ๘ ทิศทาง
"กาเยาะ" เดินตามแนวทแยง ๔ ทิศทาง เหมือนตัวบิซอพ(bishop) ของหมากรุกฝรั่ง ต่างไปจากโคนของไทยมาก มีอำนาจมากกว่าเพราะได้มากกว่า ๑ ตา จะยาวไปกี่ตาก็ได้
"รายอ" เดินได้รอบตัว ๔ ทิศทาง แต่ครั้งละ ๑ ตา เดินยาวไม่ได้ มีข้อยกเว้นพิเศษในฐานะขุนทัพ คือการเดินครั้งแรกไม่ว่าจะถูกหรือไม่ก็ตามเดินได้เหมือนม้า ๑ ครั้ง หรืออาจจะเดินข้ามตัวที่อยู่ซ้าย หรือขวาได้ ๑ ครั้ง
"กรี" เดินได้ ๘ ทิศทาง คือ เดินเหมือนเตได้ และเหมือนกาเยาะได้ เป็นตัวที่มีอำนาจมากที่สุด เทียบเท่ากับตัวควีน (Queen) ของหมากรุกฝรั่งทุกประการ หากการเดินของฝ่ายใดเพลี่ยงพล้ำถึงกับเสีย กรี โอกาสแพ้มีเกือบ ๑๐๐ เปอร์เซ็นต์ มักจะยอมแก้ไม่เดินต่อไป
"บีเดาะ"เดินได้ทีละตาในแนวตรงไปข้างหน้า กินหมากตัวอื่นกินในแนวทแยงเหมือนเบี้ยไทยแต่ในการเดินครั้งแรกของ บีเดาะแต่ละตัว ยอมให้ขึ้นได้ ๒ ตา หรือจะเดินตาเดียวก็ได้ มีสิ่งพิเศษเกี่ยวกับบีเดาะคือ เมื่อขึ้นไปถึงเส้นสูงสุดก็หงาย และสามารถเดินได้รอบตัวทีละตาเหมือนรายอ ใช้เป็นตัวบังการรบกวน แต่ไม่มีอำนาจกินตัวอื่นใดหากสามารถเดินถอยหลังทแยงทีละตาลงมาถึงแนวล่างได้ จะเปลี่ยนศักดิ์เป็นตัวอื่นได้ตามสัญญาโดยดูว่าตำแหน่งที่บีเดาะหงายตรงกับ ตัวอะไร ที่ตั้งครั้งแรกเช่น ตรงกับเตก็ให้เปลี่ยนเป็นเตได้
การกิน หมากตัวใดมาขวางทางเดินของตัวใด ตัวนั้นมีสิทธิ์ยกไปกินแทนที่ตัวนั้นได้ นอกจากบีเดาะซึ่งต้องกินในตาทแยง แต่เดินขึ้นตรง
การไล่ เมื่อฝ่ายใดเสียเปรียบ เช่น มีจำนวนไพร่พลน้อยกว่า หรือมีแต่ตัวที่มีอำนาจต่ำกว่า ก็จะเป็นฝ่ายถูกไล่ เมื่อใดรายอถูกรุกไล่จนไม่สามารถหนีได้ ก็แปลว่า "จน" ต้องแพ้ไป
ข้อปลีกย่อย เตกับกูดอ ทั้งด้านซ้ายและด้านขวา ครั้งแรกสามารถจะเดินโดยหยิบทีเดียวทั้ง ๒ ตัวเลื่อนไปด้วยกัน ทางขวาหรือซ้าย หรือ ๒ ตา แล้วยกม้าไปในตาที่เป็นไปได้อีก ๑ ตา
คุณค่า / แนวคิด / สาระ
การเล่นจาโตเป็นการฝึกปฏิภาณไหวพริบของผู้เล่น ฝึกการใช้ความคิดและการวางแผน นอกจากนี้ยังเป็นการสร้างความสนุกสนานเพลิดเพลินให้กับผู้เล่นด้วย
ภาค ภาคใต้
จังหวัด ยะลา
จาโตเป็นการเล่นอย่างหนึ่งของชาวไทยมุสลิม ซึ่งพอเทียบได้กับการเล่นหมากรุกไทย หมากรุกฝรั่ง และหมากรุกจีน ไม่ว่าจะเป็นกระดาน จำนวนตาราง ตัวหมาก การวางหมาก การเดิน การกิน และการไล่
กระดาน เป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า มีจำนวน ๖๔ ตาราง ตามกว้าง ๘ ตาราง ตามยาว ๘ ตาราง
ตัวหมาก มีฝ่ายละ ๑๖ คือ
เต มี ๒ ตัวเทียบเท่ากับ เรือ ของหมากรุกไทย
กูดอ มี ๒ ตัวเทียบเท่ากับ ม้า ของหมากรุกไทย
กาเยาะ มี ๒ ตัวเทียบเท่ากับ โคน ของหมากรุกไทย
รายอ มี ๑ ตัวเทียบเท่ากับ ขุน ของหมากรุกไทย
กรี มี ๑ ตัวเทียบเท่ากับ เม็ด ของเม็ดหมากรุกไทย
บีเดาะ มี ๘ ตัวเทียบเท่ากับ เบี้ย ของหมากรุกไทย
การวางหมาก วาง ๒ แถวจากแถวล่างสุด ซ้ายไปขวาดังนั้น เต กูดอ กาเยาะ รายอ กรี กาเยาะ กูดอ เต แถวถัดไปชิดกับแถวแรก (ตั้งเหมือนหมากรุกฝรั่ง ) เป็นที่ตั้งของบีเดาะ ๘ ตัว
การเดิน ต่างตัวต่างเดินไม่เหมือนกันคือ "เต" เดินในทิศทางตรงไปข้างหน้า ถอยหลัง ไปข้างซ้าย ไปข้างขวา จะยาวทีละตาหรือกี่ตาก็ได้ เหมือนหมากรุกไทยทุกอย่าง
"กูดอ" เดินทแยงไป ๑ ตาแล้วตรงขึ้นบน หรือตรงไปทางขวา สำหรับด้านขวาบนเดินทแยง ๑ ตาแล้วตรงขึ้นบน หรือตรงไปทางซ้ายสำหรับด้านซ้ายบน เดินทแยงลงขวาแล้วตรงลงมาล่าง หรือตรงไปทางขวา สำหรับด้านขวาล่าง และเดินทแยงลงล่างแล้วตรงไปทางซ้าย หรือตรงลงล่างสำหรับด้านซ้ายล่าง รวม ๘ ทิศทาง
"กาเยาะ" เดินตามแนวทแยง ๔ ทิศทาง เหมือนตัวบิซอพ(bishop) ของหมากรุกฝรั่ง ต่างไปจากโคนของไทยมาก มีอำนาจมากกว่าเพราะได้มากกว่า ๑ ตา จะยาวไปกี่ตาก็ได้
"รายอ" เดินได้รอบตัว ๔ ทิศทาง แต่ครั้งละ ๑ ตา เดินยาวไม่ได้ มีข้อยกเว้นพิเศษในฐานะขุนทัพ คือการเดินครั้งแรกไม่ว่าจะถูกหรือไม่ก็ตามเดินได้เหมือนม้า ๑ ครั้ง หรืออาจจะเดินข้ามตัวที่อยู่ซ้าย หรือขวาได้ ๑ ครั้ง
"กรี" เดินได้ ๘ ทิศทาง คือ เดินเหมือนเตได้ และเหมือนกาเยาะได้ เป็นตัวที่มีอำนาจมากที่สุด เทียบเท่ากับตัวควีน (Queen) ของหมากรุกฝรั่งทุกประการ หากการเดินของฝ่ายใดเพลี่ยงพล้ำถึงกับเสีย กรี โอกาสแพ้มีเกือบ ๑๐๐ เปอร์เซ็นต์ มักจะยอมแก้ไม่เดินต่อไป
"บีเดาะ"เดินได้ทีละตาในแนวตรงไปข้างหน้า กินหมากตัวอื่นกินในแนวทแยงเหมือนเบี้ยไทยแต่ในการเดินครั้งแรกของ บีเดาะแต่ละตัว ยอมให้ขึ้นได้ ๒ ตา หรือจะเดินตาเดียวก็ได้ มีสิ่งพิเศษเกี่ยวกับบีเดาะคือ เมื่อขึ้นไปถึงเส้นสูงสุดก็หงาย และสามารถเดินได้รอบตัวทีละตาเหมือนรายอ ใช้เป็นตัวบังการรบกวน แต่ไม่มีอำนาจกินตัวอื่นใดหากสามารถเดินถอยหลังทแยงทีละตาลงมาถึงแนวล่างได้ จะเปลี่ยนศักดิ์เป็นตัวอื่นได้ตามสัญญาโดยดูว่าตำแหน่งที่บีเดาะหงายตรงกับ ตัวอะไร ที่ตั้งครั้งแรกเช่น ตรงกับเตก็ให้เปลี่ยนเป็นเตได้
การกิน หมากตัวใดมาขวางทางเดินของตัวใด ตัวนั้นมีสิทธิ์ยกไปกินแทนที่ตัวนั้นได้ นอกจากบีเดาะซึ่งต้องกินในตาทแยง แต่เดินขึ้นตรง
การไล่ เมื่อฝ่ายใดเสียเปรียบ เช่น มีจำนวนไพร่พลน้อยกว่า หรือมีแต่ตัวที่มีอำนาจต่ำกว่า ก็จะเป็นฝ่ายถูกไล่ เมื่อใดรายอถูกรุกไล่จนไม่สามารถหนีได้ ก็แปลว่า "จน" ต้องแพ้ไป
ข้อปลีกย่อย เตกับกูดอ ทั้งด้านซ้ายและด้านขวา ครั้งแรกสามารถจะเดินโดยหยิบทีเดียวทั้ง ๒ ตัวเลื่อนไปด้วยกัน ทางขวาหรือซ้าย หรือ ๒ ตา แล้วยกม้าไปในตาที่เป็นไปได้อีก ๑ ตา
คุณค่า / แนวคิด / สาระ
การเล่นจาโตเป็นการฝึกปฏิภาณไหวพริบของผู้เล่น ฝึกการใช้ความคิดและการวางแผน นอกจากนี้ยังเป็นการสร้างความสนุกสนานเพลิดเพลินให้กับผู้เล่นด้วย
ความคิดเห็น
แสดงความคิดเห็น